W poszukiwaniu "łoża olbrzymów" czyli megalitycznych grobowców pod Łupawą (zdjęcia)

W dolinie Łupawy znajduje się największe w Polsce skupisko zachowanych megalitów. Wzniesiono tu 33, zaś w najbliższej okolicy kolejnych 15 kamiennych grobowców. Polecam je obrać za cel jesiennego spaceru. Wędrówkę można rozpocząć w Poganicach - wystarczy zjechać z głównej drogi S6 za wiaduktem - jadąc od strony Słupska - zjazdem do restauracji Nostalgia. Można podjechać drogą do zabudowań a przy rozwidleniu dróg zostawić auto i dalej leśną drogą udać się w prawo już pieszo. Przed nami ok. 2,5 km spaceru.

Megality to najstarsze zachowane w krajobrazie zabytki na naszym kontynencie, świadectwo wierzeń i obyczajów ludzi, którzy zamieszkiwali Europę pod koniec epoki kamienia. Nazwa megalit została zaczerpnięta z języka greckiego i oznacza ‘wielki kamień’ – od megas (wielki) i lithos (kamień). Kolebką megalitów było wybrzeże Oceanu Atlantyckiego. 6000 lat temu ludzie zaczęli budować grobowce: najpierw bezkomorowe, później zaś komorowe i korytarzowe.

Megality z doliny Łupawy wyróżniają się spośród innych megalitów z terenu Polski

Megality odkryte w dolinie Łupawy związki z innymi megalitami odkrytymi na terenie Pomorza Zachodniego, m.in w Dolicach i Karsku oraz z grobowcami z terenu północnych Niemiec. Zmarli byli chowani nie tylko w jamach wykopanych w ziemi. Wewnątrz grobowców odkryto kamienne skrzynie wykonane z wielkich głazów, znane są też grobowce korytarzowe, których na Kujawach nie ma, a które wykazują silniejsze związki z megalitami z terenu północnych Niemiec niż z innymi grobowcami. Megality znad Łupawy są krótsze niż te znane z terenu Kujaw. Najdłuższy ma 56 m, zaś najkrótszy 9 m. Różni je też orientacja względem stron świata. Zazwyczaj grobowce na ziemiach polskich miały czoła zwrócone ku wschodowi, zwężały się zaś ku zachodowi. Nad Łupawą prawie każdy z megalitów jest usytuowany w innym kierunku.

Przybysze znad dolnej Łaby

Twórcy megalitów przybyli nad Łupawę aż znad dolnej Łaby, z okolic dzisiejszego Hamburga, w poszukiwaniu dogodnego miejsca, gdzie mogliby zamieszkać. Byli rolnikami – zapewne potomkami pierwszych rolników, którzy do Europy Środkowej dotarli z południa kontynentu. Być może wśród ich przodków byli też myśliwi, którzy jeszcze niedawno wędrowali przez puszcze Europy
Środkowej, szukając na piaszczystych łachach nad brzegami rzek miejsc, w których mogliby założyć sezonowe obozowiska, by stamtąd polować i pozyskiwać płody lasu. Budowy grobowców z wielkich głazów nauczyli się tam, gdzie mieszkali ich przodkowie, czyli nad dolną Łabą. Stamtąd też przywieźli nad Łupawę ciałopalny obrządek pogrzebowy, a także własną technikę
wytwarzania naczyń glinianych – dodawali do gliny grubą domieszkę tłucznia mineralnego. Wytwarzali też naczynia, których kształt praktycznie nie zmienił się przez wieki – były to głównie puchary lejkowate ozdabiane pionowymi żłobkami.

Tajemnica kształtu grobowców

Grobowce budowane nad Łupawą miały formę trapezu, czasami zbliżonego do prostokąta. Zdaniem archeologów wielki grobowiec w kształcie zwężającego się i obniżającego się ku końcowi trapezu lub wydłużonego trójkąta mógł wyznaczać drogę, którą zmarły miał przejść, by po śmierci odrodzić się w świecie przodków. Według innej teorii megality miały naśladować albo długie domy, w których za życia mieszkali ich budowniczowie, albo jeszcze dłuższe domy zamieszkiwane przez pierwszych rolników, którzy przybyli do Europy Środkowej z południa kontynentu. Nad Łupawą budowano domy na planie trapezu, o kształcie prawie identycznym jak plan grobowców.

Odkryte przez studentów w 1963 r.

Choć archeolodzy zdawali sobie sprawę, że w lasach między Łupawą a Poganicami mogły zachować się megality, bo wzmiankowali o nich jeszcze badacze niemieccy, to odkryli je dopiero podczas przypadkowej wędrówki przez las.

Ekspedycja Łupawska odkrywapierwsze trzy megality

Wśród studentów była Dobrochna Jankowska, która siedem lat później, jako szefowa Ekspedycji Łupawskiej, rozpoczęła tutaj wykopaliska. W trakcie prac badawczych prowadzonych od 1970 r. archeolodzy natrafili w pobliżu osady na regularnie ustawione
głazy wystające spod rozmytego nasypu. Rok później ruszyły badania stanowiska, któremu nadano nazwę Łupawa nr 15.
Konstrukcja wyglądała jak jeden duży, lecz zniszczony megalit. Jednak po zdjęciu ziemi badaczy czekała niespodzianka – pod nasypem odkryli nie tylko trzy megality, ale także późniejsze od nich o 2000 lat kurhany kultury łużyckiej oraz groby skrzynkowe
kultury pomorskiej. Prace wykopaliskowe trwały dwa lata, w trzecim roku rozpoczęto rekonstrukcję.

Po zakończeniu badań trzech pierwszych megalitów Ekspedycja Łupawska odkryła kolejnych sześć w głębi lasu. Nowemu stanowisku nadano numer 18. Grobowce były dłuższe niż poprzednie, a położenie w głębi lasu było dodatkowym utrudnieniem. Archeolodzy musieli radzić sobie z drzewami, korzeniami i żmudnie, warstwa po warstwie, odsłaniać wnętrza budowli.

W 1977 r. Ekspedycja Łupawska zakończyła wykopaliska megalitów znajdujących się w dwóch skupiskach koło osady. Kierująca pracami Dobrochna Jankowska przygotowywała się do przeniesienia badań do nieznanych jeszcze grobowców, które znajdowały się w lasach na wschód od miejscowości Łupawa.

Oprac. na podstawie przewodnika wydanego przez UG Potegowo "W krainie łupawskich megalitów" autorstwa Daniela Sukniewicza.

Zobacz także: Ruszył I Miejski Spływ Kajakowy na Słupi.